Skúli Bragi Geirdal skrifar
„Er aldurstakmarkið á samfélagsmiðlum 12 ára eða 13 ára?“
Þetta er algeng spurning frá bæði börnum og foreldrum þegar að ég ræði við þau um samfélagsmiðla í fræðsluerindum. Inná App Store stendur 12 ára en í skilmálum samfélagsmiðlanna stendur 13 ára. Af þessu tvennu trompa skilmálar framleiðandans rangar vörumerkingar endursöluaðilans og aldurstakmarkið inn á flesta samfélagsmiðla er því 13 ára.
Þetta ósamræmi er þó ruglingslegt og vekur upp spurningar um það hver hafi ákveðið að samfélagsmiðlar væru viðeigandi fyrir 13 ára börn og af hverju? Stutta svarið er samfélagsmiðlarnir sjálfir og ástæðan er á einföldu máli sú að persónuverndarlöggjöf bannar þeim að safna gögnum um börn sem eru yngri en 13 ára. Vernd barna gegn skaðlegu efni kemur hér málinu ekkert við.
Sjö aldursflokkar í bíómyndum og þáttum en aðeins einn á samfélagsmiðlum
Aldursmerkingar eru víða og við þekkjum þær fyrir tíma samfélagsmiðla úr t.d. bíómyndum og þáttum. Aldursmatið á Íslandi byggir á hollenska kerfinu Kijkwijzer. Kerfið byggir á ýmsum rannsóknum og skiptist í sjö aldursflokka (leyfð öllum, 6 ára, 9 ára, 12 ára, 14 ára, 16 ára og 18 ára) og 6 efnisvísa sem eiga að hjálpa áhorfendum að taka ákvörðun um hvort horfa eigi á efni eða ekki. Hvernig getur á sama tíma verið nóg að setja eitt 13 ára aldurstakmark til þess að ná utanum efni samfélagsmiðlanna?
Er 13 ára barn tilbúið í óheftan aðgang að samfélagsmiðlum?
Þegar 13 ára aldrinum hefur verið náð þá eru börn sem sagt tilbúin að meðtaka allt það efni sem finna má inni á samfélagsmiðlum. Þ.e.a.s. samkvæmt reglum sem samfélagsmiðlafyrirtækin settu sjálf um notkun á eigin miðlum til þess að vernda eigin hagsmuni. Hvaða aldurstakmark myndum við setja ef við sem samfélag mættum ráða og myndum byggja það á rannsóknum á þroska barna? Tökum nokkur dæmi um skaðlegt efni sem börn sjá á samfélagsmiðlum úr rannsókn Fjölmiðlanefndar og Menntavísindastofnunar Háskóla Íslands.
Á meðal barna og ungmenna á efsta stigi grunnskóla og framhaldsskóla hafa:
29% séð ógnvekjandi myndir þar sem verið var að meiða menn og dýr
27% séð leiðir til að grenna sig verulega (með t.d. lystarstoli eða lotugræðgi)
23% séð hatursskilaboð sem beinast gegn einstaklingum eða hópum
18% séð leiðir til að skaða sig líkamlega
Áhorf á klám
63% stráka og 28% stelpna á efsta stigi grunnskóla (13-16 ára) hafa horft á klám. Í langflestum tilfellum leituðu þau að því sjálf.
Mikið ósamræmi um mat á skaðlegu efni
Ef við myndum yfirfæra aldursmat bíómynda og þátta yfir á samfélagsmiðla þá væru þeir bannaðir innan 18 ára (sjá lista neðst í greininni „Nokkur dæmi um skaðlegt efni og einkenni aldurshópa úr aldursmati Kijkwijzer í bíómyndum og þáttum“).
Á samfélagsmiðlum getur 13 ára barn komist í snertingu við efni sem talið er geta haft skaðleg áhrif á einstaklinga sem eru 18 ára og yngri. Þau þurfa ekki einu sinni að leita eftir því sjálf heldur getur ógagnsær algóritmi miðlanna leitt þau á slíka staði. Um algóritma sem notaðir eru í fjármálakerfinu gilda reglur og á þeim eru varnaglar, en ekki á algóritmum samfélagsmiðlanna. Við erum því í raun að vernda peningana okkar betur en börnin okkar.
Verðum að byrja að laga skekkjuna
Á Íslandi eru 60% barna á aldrinum 9-12 ára með aðgang á TikTok og Snapchat. Þá höfum við dæmi um börn allt niður í leikskólaaldur sem eiga sinn eigin síma og fá að nota samfélagsmiðla eftirlitslaus. Þess vegna höfum við hingað til lagt áherslu á að fylgja 13 ára aldurstakmarkinu því einhversstaðar þarf að byrja að laga skekkjuna sem hefur myndast.
Tengt efni: Þrjár ástæður fyrir því að börn yngri en 13 ára ættu ekki að vera á samfélagsmiðlum
13 ára börn hafa ekki sama þroska og reynslu og 18 ára ungmenni
Það er sannarlega óvinsæl skoðun mín að mælast til þess að við hækkum aldurstakmark á samfélagsmiðlum. Best væri auðvitað að geta flokkað efnið niður í mismunandi aldursflokka eins og í bíómyndum og þáttum en umhverfi samfélagsmiðla býður ekki upp á það eins og staðan er í dag. Þess vegna er miðlalæsi svo mikilvægt sem forvörn í netöryggi til þess að valdefla okkur sem notendur samfélagsmiðla. Við þurfum ekki alltaf að samþykkja allar reglurnar sem þeir sjálfir ákveða.
En þótt við hækkum kannski ekki aldurstakmarkið í dag þá er hægt að hafa það í huga að veita ekki 13 ára börnum óheftan aðgang að öllum samfélagsmiðlum. Munum að þau eru ennþá börn á þeim aldri og þurfa áfram okkar aðstoð.
Upplýsinga- og miðlalæsisvika í fyrsta skipti á Íslandi
Í dag er fyrsti dagur í upplýsinga- og miðlalæsisviku sem haldin er í fyrsta skipti á Íslandi. Í tilefni af því opnaði tengslanet um upplýsinga- og miðlalæsi vefinn www.miðlalæsi.is (www.midlalaesi.is). Þar er m.a. að finna fræðslumyndbönd og stuðningsefni sem allir skólar landsins hafa nú fengið sent um samskipti og líðan á netinu, áhorf á klám, fréttir og falsfréttir og ábyrga notkun samfélagsmiðla. Ég hvet ykkur til þess að kynna ykkur efnið sem þar er að finna. Miðlalæsi er fyrir fólk á öllum aldri!
Nokkur dæmi um skaðlegt efni og einkenni aldurshópa úr aldursmati Kijkwijzer í bíómyndum og þáttum:
12 ára – Efni sem talið er skaðlegt:
- Myndir af harkalegu ofbeldi.
- Atriði þar sem fólk eða dýr eru mjög kvíðin eða þjást.
- Blóðug sár eða lík.
- Áfengi, fíkniefni, mismunun eða kynlíf. Þar sem börn á þessum aldri hafa ekki enn sína eigin reynslu af þessum viðfangsefnum eiga þau erfitt með að leggja rétt mat á þau og það getur haft áhrif á hegðun þeirra.
14 ára – Atriði sem einkenna aldurshópinn:
- Eiga í erfiðleikum með að ákveða hvað þeim finnist sjálfum vera þeirra eigin skoðun og hvað þau telji „eðlilegt“ óháð því hvað öðrum finnist um það.
- Hafa mikinn áhuga á hættulegri hegðun, sérstaklega ef jafnaldrar telja hana „eðlilega“ hegðun.
16 ára – Atriði sem einkenna aldurshópinn:
- Leitin að því hver þú ert og hvar takmörk þín liggja.
- Mikil þörf fyrir spennu og útrás.
- Viðurkenning jafningja er sú sem skiptir mestu máli.
- Hættuleg glæpsamleg hegðun virðist aðlaðandi og afleiðingarnar virðast minna alvarlegar.
18 ára – Efni sem talið er skaðlegt:
- Ógeðfellt ofbeldi
- Gróft klám
Höfundur er verkefnastjóri miðlalæsis hjá Fjölmiðlanefnd.
Heimildir:
Börn og netmiðlar – Rannsókn Fjölmiðlanefndar og Menntavísindastofnunar Háskóla Íslands.
Fyrir foreldra – af síðu Fjölmiðlanefndar
Kijkwijzer – Hollenska aldursmatskerfið
UMMÆLI